Sipas hulumtimeve të fundit, vrima në shtresën e ozonit të Antarktikut është thelluar gjatë dy dekadave të fundit, pavarësisht një ndalimi global të kimikateve të dëmshme. Shtresa e ozonit, e vendosur midis 11 dhe 40 kilometra mbi sipërfaqen e Tokës, filtron pjesën më të madhe të rrezatimit ultravjollcë të Diellit, i cili mund të shkaktojë kancer të lëkurës dhe katarakt.
Në vitet 1970, u zbulua se freonet (klorofluorokarbonet, CFC-të), dikur të përdorura gjerësisht në aerosole dhe frigoriferë, po shteronin nivelet e ozonit, duke krijuar vrima kryesisht në rajonin e Antarktikut.
Në Kanada, gjegjësisht në vitin 1987 u miratua Protokolli i Montrealit, me të cilin vendet nënshkruese morën përsipër të reduktonin përdorimin e freonit me 50 për qind. Në muajin janar, një vlerësim i madh, i mbështetur nga OKB-ja, tregoi se marrëveshja po funksiononte. Ekspertët kanë parashikuar që shtresa e ozonit mbi Antarktidë duhet të kthehet në nivelin e vitit 1980 rreth vitit 2066.
Ata treguan se vrimat më të vogla mbi Arktik duhet të rikuperohen deri në vitin 2045, dhe në pjesën tjetër të botës në rreth dy dekada. Por, studimi i fundit tregon se pavarësisht rënies së niveleve të CFC-së, ende nuk ka pasur një ulje të ndjeshme në zonën e mbuluar nga vrima e ozonit në Antarktik.
“Gjatë gjashtë nga nëntë vitet e fundit, ne kemi regjistruar sasi vërtet të ulëta të ozonit dhe vrima jashtëzakonisht të mëdha të ozonit. Ndoshta disa procese të tjera po ndodhin në atmosferë tani, me shumë gjasa që lidhen me ndryshimet klimatike, të cilat po reduktojnë rikuperimin”, atmosferik shkencëtarja Annika Seppala nga Zelanda e Re tha për AFP University of Otago.
Vrima e ozonit mbi Antarktidë zakonisht “formohet” në muajin shtator dhe zgjat deri në nëntor, gjatë pranverës në hemisferën jugore. Shkencëtarët raportojnë se vrima filloi të formohej më vonë në shtator, duke treguar një rikuperim të lidhur me reduktimin e CFC. Por në tetor, kur vrima arrin madhësinë më tëmadhe, nga viti 2004 në 2022, niveli i ozonit në shtresën e mesme të stratosferës u ul me 26 për qind, sipas studimit.
Fizikantja Hannah Kessenich theksoi se Protokolli i Montrealit dhe reduktimet e CFC-së po tregojnë rezultate, por shtoi se të dhënat sugjerojnë se vrimat e mëdha të ozonit mund të mos shkaktohen vetëm nga CFC-të. “Gjatë analizës, ne përjashtuam të dhënat nga 2002 dhe 2019, kur kolapsi i papritur i vorbullës polare shkaktoi vrima dukshëm më të vogla të ozonit”, shtoi Kessenich.
Shkencëtarja e njohur e atmosferës, Susan Solomon, e cila nuk mori pjesë në hulumtim, beson se studimi i ri duhet parë në kontekstin e viteve të fundit, të cilat, siç thotë ajo, ishin mjaft të pazakonta.
Solomon ka treguar në hulumtimet e mëparshme se vrima e ozonit është zgjeruar me 10 për qind në vitin 2020 për shkak të zjarreve të mëdha pyjore në Australi. Ai beson se rritja e fundit e vrimës u ndikua edhe nga shpërthimi i madh i vullkanit në ishujt Tonga, i cili ndodhi në vitin 2022.
Klimatologu Martin Jucker nga Universiteti Australian i Uellsit të Ri Jugor është gjithashtu skeptik për rezultatet e studimit të fundit, “për mua është e dyshimtë që shkencëtarët në fjalë kanë hequr nga hulumtimi të dhënat e viteve 2002 dhe 2019, por jo mes viteve 2020 dhe 2022, kur ka pasur edhe ngjarje të veçanta”.
Hulumtimi për nxitësit e mundshëm të vrimave të mëdha të ozonit në Antarktidë u botua në revistën Nature Communications. /Telegrafi/